Op 1 april jl. is Jan Visser overleden, 85 jaar oud. 

Het is bijna onmogelijk zijn enorme betekenis in kort bestek te beschrijven. 

En dan gaat het niet eens zozeer om wat hij binnen Artishock heeft gedaan als een van de oprichters, eerste voorzitter en organisator van vele activiteiten. Maar vooral om zijn onverdroten ijveren voor ruimte voor culturele activiteiten en culturele uitingen in Soest.

Jan Visser was een veelzijdig mens. Leraar, dichter, radiomaker, raadslid, wethouder, columnist. Een karakter, een gedreven man die nergens onopvallend aanwezig was. Ik heb veel van hem gelezen. Prachtige gedichten en mooi geschreven, rake, geestige columns. En ook veel over hem gelezen, namelijk in de vuistdikke biografie over hem van Wim de Kam. Daarin wordt het ambivalente beeld bevestigd dat ik in de omgang met Jan van hem kreeg. Aan de ene kant was hij een gevoelige man die veel opmerkte en daar liefdevol over schreef, aan de andere kant kon hij ontoegankelijk, hard en onredelijk zijn. Die kenmerkende ambivalentie werd ook mooi verwoord op zijn uitvaart door zijn vrienden Nelleke Streefkerk en Aad Post. 

Toen Bart van de Wal, Ineke Talen, Mayke Brands en ik in 2017 de jubileumbundel maakten ter gelegenheid van vijftig jaar Artishock, liet Jans gezondheid het al niet meer toe dat hij deelnam aan het grote gesprek met alle oud-voorzitters. Een interview met hem bracht niet zoveel meer op, al maakte hij nog duidelijk dat hij wel degelijk aan de basis heeft gestaan van de initiatieven in Soest die tot de oprichting van Artishock hadden geleid, wat door sommigen werd betwijfeld. Ook vond hij dat Artishock ten onrechte was afgeweken van haar oorsprong, namelijk een maatschappijkritische kunstenaarsvereniging te zijn. Maar op de vraag hoe hij terugkeek op vijftig jaar Artishock zegt hij: ‘Met heel veel plezier. Geen rancune. Nee, het ging niet allemaal vanzelf. Er waren ruzies, misverstanden, onenigheid. Maar in z’n geheel was het heel positief….. Het is echt een heel culturele vereniging en daar ben ik dus heel tevreden over. Alleen dat politieke aspect, vuisten maken, reuring maken, dat is over. Dat vind ik jammer. Ja, tijden veranderen. Laat het maar zo zijn zoals het is. Artishock is nog steeds een belangrijke vereniging met veel leden, vrijwilligers en bezoekers.’

Behalve dat Jan soms moeilijk was in de omgang – tijdens vergaderingen kon hij zwijgen als hem iets gevraagd werd of plotseling iets roepen als een ander aan het woord was – was hij ook lange tijd demonstratief geen lid van Artishock omdat hij vond dat culturele activiteiten in C-drie (nu Idea) moesten plaatsvinden. Toen Artishock veerkrachtiger bleek dan hij dacht, kwam hij terug en ontplooide weer een aantal mooie initiatieven, zoals de Spoordalmonologen, literaire avonden of het organiseren van tentoonstellingen van kunstenaars die hij hoog had zitten. 

Het ijveren voor de culturele zaak deed hij op geheel eigen wijze. Recht op zijn doel af, niet lettend op wat er om hem heen gebeurde of werd gezegd. Als een ziener die zich niet door bijzaken liet afleiden. Dat dingen pas goed waren als hij ze had bedacht, zij hem vergeven. 

Hij moet hebben gevonden dat een kunstenaar vooral kritisch moet zijn op de maatschappij en vooral op de macht. Uiteraard. Toch verbaasde ik mij vaak over zijn zwart-wit denken. Maar misschien was dat ook zijn kracht. Ongenuanceerd naar de dingen kijken om te kunnen ontdekken waar de nuance zit. 

Een ding is zeker en daar mogen we dankbaar voor zijn: zonder Jan Visser was Artishock, ondanks de soms turbulente verhoudingen en tijdelijke verwijdering, eigenlijk ondenkbaar geweest. 

Hij die vond dat kunst de enig ware religie is, ruste in vrede in het artistieke paradijs. 

Kees Waagmeester